Xôi Ngũ Sắc - Ẩm thực tượng trưng cho Ngũ Hành

Món ăn Đặc sản của người dân tộc Thái nhưng không phải ai cũng biết được màu sắc của nó tượng trưng cho những điều gì. Và để hiểu hơn về những nét văn hóa đặc trưng ở món ăn này thì chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu nhé.

Màu sắc bắt mắt của xôi Ngũ Sắc - Ảnh: sưu tầm

Nếu ai đã được trực tiếp nhìn thấy màu sắc của mâm xôi ngũ sắc, được cảm nhận trực tiếp vị thơm nồng của nếp nương và thưởng thức miếng xôi dẻo mềm, béo ngậy thì có lẽ sẽ nhớ mãi món ăn đặc biệt này. Xôi ngũ sắc là món ăn dân dã nhưng không thể thiếu trong mâm cỗ của đồng bào dân tộc Thái vào mỗi dịp trọng đại và lễ Tết quan trọng

Nét đẹp văn hóa

Xôi có 5 màu sắc, xanh, đỏ, tím, vàng, trắng, mỗi màu được tạo ra từ cây, lá, rễ tự nhiên trồng tại vườn nhà hoặc lấy trên rừng, vừa nói lên sự trù phú của đất trời, vừa cho thấy sự sáng tạo, lao động cần cù của đồng bào miền núi. Màu trắng giữ nguyên màu gạo; màu xanh làm từ lá cây dứa; màu vàng từ cây hoa của địa phương hoặc nghệ tươi; màu tím từ lá nếp cẩm tím; màu đỏ từ lá nếp cẩm đỏ tạo thành.

5 màu sắc đặc trưng của xôi Ngũ Sắc - Ảnh: Sưu tầm

Lá cây tạo màu cho xôi được đem giã nát sau đó đun sôi 20-30 phút, lọc qua tấm vải cho bớt cặn và để nguội để ngâm gạo theo từng màu riêng. Thông thường, gạo được ngâm qua đêm cho đến sáng hôm sau đồ lên; ít nhất cần ngâm từ 2-3 tiếng vớt ra để ráo nước, sau đó mới đem đồ xôi. Quá trình đồ xôi phải giữ lửa đều các góc, vừa lửa, không to quá, không nhỏ quá, đượm than để xôi chín dẻo, thơm đậm. 

Ảnh sưu tầm

Món ăn truyền thống được truyền lại qua bao đời mang bản sắc văn hóa đậm đà của đồng bào dân tộc Thái ở Tây Bắc. Món ăn cho thấy được lối sống cộng đồng, được hình thành từ những bản làng đông đúc, bên những phiêng bãi, khe sông suối; chia sẻ và đồng thuận với các dân tộc khác gần kề để cùng tạo nên sức mạnh đại đoàn kết bền chặt, chinh phục thiên nhiên, làm chủ cuộc sống nơi rừng thiêng nước độc.

Giá trị Ngũ Hành

Người xưa quan niệm rằng, xôi ngũ sắc tượng trưng cho quan niệm ngũ hành: Trắng là màu của “KIM”, xanh là màu của “MỘC”, tím là màu của “THỦY”, đỏ là màu của “HỎA”, vàng là màu của “THỔ”. Các màu này tượng trưng cho: Sức khỏe, tiền tài, hạnh phúc, môi trường sống, sự thuỷ chung.

Ảnh sưu tầm

Mỗi màu xôi đều chứa đựng ý nghĩa sâu sắc, màu sắc tâm linh, nhân sinh quan. Xôi màu xanh thể hiện cho khát vọng hòa bình, sự hùng vĩ bao la của núi rừng . Xôi màu trắng tượng trưng cho sự trong trắng, nguyên sơ, chân thành. Xôi màu đỏ là khát vọng sống, tinh thần đoàn kết, đùm bọc và gắn bó với nhau. Màu vàng của sự ấm no đầy đủ phồn thịnh. Còn màu tím thể hiện tình yêu thủy chung sắt son, bền chặt và vĩnh cửu…

5 màu sắc thể hiện cho 5 yếu tố trong Ngũ hành - Ảnh: Sưu tầm

Mâm xôi ngũ sắc luôn được bày ở trung tâm mâm cỗ để không những tạo ra màu sắc hơn mà còn ẩn chứa tâm linh, văn hóa của dân tộc Thái. Hơn nữa, điều đó còn thể hiện sự trang trọng, tôn kính trong mâm cúng dâng lên ông bà tổ tiên nhân ngày lễ Tết, cưới hỏi, ngày hội mùa…Tạo hình của xôi ngũ sắc có nhiều những biến thể khác nhau nhưng đa phần được xếp kiểu 5 cánh hoa, hình núi nhiều tầng, hình ruộng nương bậc thang hoặc sáng tạo riêng tùy sự khéo léo của người phụ nữ.

Các cách bố trí khác của xôi Ngũ Sắc - Ảnh: sưu tầm

Tuy là một món ăn bình dân nhưng xôi ngũ sắc, với sự kết hợp đa dạng, tinh tế của nhiều loại cây, củ, quả, đã cho thấy nhiều giá trị tinh tế trong quan niệm, văn hóa và cách ứng xử của người dân vùng Tây Bắc.